گوشت و نقرس: واقعیت علمی، خطرات و راهکارهای گیاهی
مقدمه
نقرس (Gout) یک بیماری التهابی مفصلی است که در اثر تجمع کریستال‌های اورات سدیم در مفاصل ایجاد می‌شود و معمولاً با درد شدید، تورم و سرخی در یک یا چند مفصل بروز می‌کند. این بیماری ریشه در “هیپر اوریسمی” (افزایش سطح اسید اوریک در خون) دارد که خود ناشی از ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و تغذیه‌ای است. یکی از عوامل تغذیه‌ای که به طور مکرر در بحث نقرس مطرح می‌شود، مصرف گوشت و به‌ویژه گوشت قرمز و سایر محصولات حیوانیِ غنی از پورین است.
در این مقاله، ابتدا ارتباط علمی میان مصرف گوشت و نقرس بررسی می‌شود، سپس مضرات مصرف محصولات حیوانی مطرح می‌گردد، و در نهایت به مزایای جایگزین‌های گیاهی اشاره خواهد شد.
بخش اول: ارتباط واقعی گوشت با نقرس
۱. پورین و اسید اوریک
برای فهم ارتباط گوشت و نقرس، ابتدا باید با پورین (Purine) آشنا شویم. پورین ماده‌ای است که به صورت طبیعی در بسیاری از غذاها وجود دارد و وقتی بدن آن را متابولیزه می‌کند، محصول نهایی آن بخشی اسید اوریک است. اگر سطح اسید اوریک در خون زیاد شود، امکان تشکیل کریستال اورات در مفاصل افزایش می‌یابد که منجر به حملات نقرسی می‌شود.
مطالعات متعددی نشان داده‌اند که مصرف پورین از منابع حیوانی تأثیر بیشتری بر سطح اسید اوریک دارد تا پورین از منابع گیاهی. مثلاً در یک مطالعه مورد–آزمایشی که بر روی بیماران نقرس انجام شد، افرادی که در دوره طولانی‌مدت پورین زیاد مصرف کرده بودند، شانس حملات نقرسی بازگشتی بسیار بیشتری داشتند. PMC+1
در این مطالعه، بالاترین کوینتیل مصرف پورین طی دو روز منجر به حدود پنج برابر ریسک بیشتر برای حمله بازگشتی نقرس شده است، به‌خصوص وقتی این پورین از منابع حیوانی باشد. PMC+1
در مقابل، اثر پورین گیاهی (سبزیجات غنی از پورین) خیلی کمتر بود. PMC+1
۲. شواهد اپیدمیولوژیک
در یک مطالعه پیگیری چندساله روی مردان (بیش از ۴۷ هزار نفر) که تاریخچه نقرس نداشتند، مشخص شد کسانی که بیشترین مصرف گوشت (گوشت قرمز) را داشتند، نسبت به کسانی که کمترین مصرف را داشتند، ریسک ابتلا به نقرس در طول زمان به طور معناداری بالاتر بوده است. PubMed
همچنین، در همین مطالعه، مصرف غذاهای دریایی (مثل ماهی و صدف) نیز با افزایش ریسک نقرس همراه بود، اما مصرف لبنیات (به ویژه لبنیات کم‌چربی) مرتبط با کاهش ریسک بود. PubMed
علاوه بر یک مطالعه واحد، متاآنالیز ها (بررسی تجمعی مطالعات مختلف) نیز نشان داده‌اند که مصرف گوشت قرمز با افزایش خطر نقرس همراه است. در یک متاآنالیز که روی مطالعات مختلف انجام شد، نسبت شانس (OR) برای نقرس در مصرف گوشت قرمز تقریباً ۱٫۲۹ (با فاصله اطمینان ۱٫۱۶ تا ۱٫۴۴) بود. PubMed
از سوی دیگر، مصرف لبنیات با کاهش ریسک نقرس همراه است (مثلاً OR حدود ۰٫۵۶ در بررسی‌ها). PubMed+1
۳. نقش سایر عوامل تغذیه‌ای و سبک زندگی
گوشت تنها عامل تغذیه‌ای نیست؛ عوامل دیگری نیز در توسعه نقرس نقش دارند:
- مصرف نوشیدنی‌های شیرین با فروکتوز (مثل نوشابه‌ها) می‌تواند سطح اسید اوریک را افزایش دهد؛ زیرا فروکتوز متابولیسم پورین را تحریک می‌کند. PubMed
- مصرف الکل نیز یکی از عوامل قوی است؛ مطالعات نشان داده‌اند که الکل به خصوص در مصرف زیاد، ریسک هیپروریسمی و نقرس را بالا می‌برد. PubMed+1
- وزن بالا (شاخص توده بدنی زیاد) و چاقی نیز به‌عنوان فاکتورهای خطر تأیید شده‌اند. PubMed
- از سوی دیگر، برخی مطالعات نشان داده‌اند که مصرف قهوه و لبنیات کم‌چربی می‌تواند اثر محافظتی داشته باشد. متاآنالیز‌ها گزارش داده‌اند که قهوه با کاهش ریسک نقرس همراه است. PubMed
بخش دوم: مضرات مصرف محصولات حیوانی
همان‌طور که دیدیم، مصرف گوشت، به‌ویژه گوشت قرمز و غذاهای دریایی غنی از پورین، می‌تواند سطح اسید اوریک را بالا ببرد و ریسک نقرس را افزایش دهد. اما مضرات مصرف محصولات حیوانی فقط به نقرس محدود نمی‌شود؛ در ادامه به برخی از آن‌ها پرداخته می‌شود.
۱. افزایش سطح اسید اوریک و نقرس مزمن
- همان‌طور که گفته شد، پورین حیوانی یکی از قوی‌ترین منابع افزایش اسید اوریک است که می‌تواند ستونی برای نقرس باشد.
- حملات مکرر نقرسی نه تنها دردناک‌اند، بلکه می‌توانند به آسیب مفاصل منجر شوند، کیفیت زندگی را پایین بیاورند و هزینه‌های مراقبتی و درمانی را افزایش دهند.
۲. مشکلات قلبی–عروقی
- مصرف گوشت قرمز (به خصوص گوشت فرآوری شده) با افزایش خطر بیماری‌های قلبی و عروقی ارتباط دارد؛ چربی‌های اشباع، کلسترول بالا، و ترکیبات زیان‌آوری که در هنگام پخت گوشت (به ویژه کبابی‌کردن یا سرخ‌کردن) به وجود می‌آیند، می‌توانند ریسک را افزایش دهند.
- همچنین، مصرف محصولات حیوانی ممکن است با فشار خون بالا، چربی خون نامطلوب و التهاب مزمن همراه باشد که همه این‌ها فاکتورهای خطر برای بیماری‌های قلبی‌اند.
۳. مشکلات کلیوی
- سطح بالای اسید اوریک می‌تواند به تدریج بر کلیه‌ها تاثیر بگذارد، باعث سنگ کلیه (سنگ اورات) شود و عملکرد کلیوی را تحت فشار قرار دهد.
- مصرف پروتئین زیاد حیوانی می‌تواند بار روی کلیه‌ها را افزایش دهد، به ویژه در افرادی با اختلالات کلیوی زمینه‌ای.
۴. محیط زیستی و اخلاقی
اگرچه تمرکز اصلی مقاله بر نقرس است، اما شایان ذکر است که مصرف محصولات حیوانی اثرات زیست‌محیطی نیز دارد: دام‌پروری عمده منبع انتشار گازهای گلخانه‌ای است، مصرف آب و زمین را افزایش می‌دهد و عموماً پایداری کمتری نسبت به رژیم‌های گیاهی دارد. از منظر اخلاقی، بسیاری از افراد نیز نگرانی‌هایی درباره رفاه حیوانات دارند.
بخش سوم: مزایای مصرف منابع گیاهی جایگزین
با توجه به مضرات مصرف محصولات حیوانی، جایگزین کردن آن‌ها با منابع گیاهی می‌تواند راه‌حل موثری باشد، به‌ویژه برای افراد مبتلا به نقرس یا در معرض ریسک آن. در ادامه به مزایای کلیدی مصرف منابع گیاهی اشاره می‌کنیم:
۱. پورین گیاهی و اثر کمتر بر اسید اوریک
- مطالعات نشان داده‌اند که پورین موجود در گیاهان (مثل سبزیجات غنی از پورین) اثری بسیار کمتر بر حملات نقرسی دارد نسبت به پورین حیوانی. PMC+1
- از آن‌جایی که پورین گیاهی کمتر با حملات نقرسی مرتبط است، افراد می‌توانند از سبزیجات، حبوبات و غلات کامل بهره ببرند بدون آن‌که ریسک نقرس را به شدت افزایش دهند.
۲. کاهش سطح اسید اوریک و بهبود دفع آن
- رژیم‌های گیاهی معمولاً حاوی فیبر بیشتر‌اند که ممکن است به بهبود عملکرد کلی کلیه‌ها و دفع اسید اوریک کمک کند.
- برخی مطالعات نشان داده‌اند که رژیم‌های گیاهیِ سرشار از سبزیجات، میوه‌ها و غلات کامل با کاهش سطح اسید اوریک و کاهش دفعات حملات نقرسی همراه هستند. مثلاً یک مرور سیستماتیک روی سبک زندگی و تغذیه در بیماران نقرس نشان داد که افزایش مصرف سبزیجات، مخصوصاً سبزیجات سبز، و کاهش فعالیت‌های پرخطر (مانند مصرف زیاد گوشت و نوشیدنی‌های شیرین) به بهبود کنترل نقرس کمک می‌کند. BioMed Central
۳. اثرات محافظتی بر سلامت عمومی
- رژیم گیاهی معمولاً چربی اشباع کمتری دارد و سرشار از آنتی‌اکسیدان، ویتامین‌ها، فیتوشیمیایی‌ها و فیبر است که برای سلامت قلب مفیدند.
- متاآنالیز‌ها نشان داده‌اند که مصرف سویا (که منبع پروتئین گیاهی است) با کاهش ریسک نقرس همراه است (OR در بررسی‌ها حدود ۰٫۸۵). PubMed
- مصرف لبنیات کم‌چربی، اگرچه حیوانی است، اما نشان داده شده که تأثیر معکوس دارد. اما در رژیم کاملاً گیاهی، گزینه‌هایی مثل شیر سویا، ماست سویا و پنیر گیاهی می‌توانند جایگزین شوند و هم پروتئین لازم را تامین کنند و هم پورین خطرناک کمتری داشته باشند.
۴. سبک زندگی پایدارتر و اخلاقی‌تر
- رژیم گیاهی، مخصوصاً اگر با آگاهی محیط‌زیستی همراه باشد، می‌تواند به کاهش ردپای کربنی و مصرف منابع طبیعی کمک کند.
- بسیاری از افراد همچنین به دلایل اخلاقی، به سکوت نسبت به رفاه حیوانات اهمیت می‌دهند و ترجیح می‌دهند منبع پروتئین خود را از گیاهان تأمین کنند.
بخش چهارم: توصیه‌های عملی برای تنظیم رژیم غذایی در نقرس
با توجه به مطالب بالا، چند توصیه عملی برای کسانی که نقرس دارند یا نگران سطح اسید اوریک خود هستند:
- کاهش تدریجی مصرف گوشت حیوانی
– بهتر است مصرف گوشت قرمز، گوشت ارگان (جگر، قلب، کلیه) و غذاهای دریایی پورین‌دار را کاهش دهید.
– اگر نمی‌خواهید گوشت را کاملاً حذف کنید، می‌توانید آن را به خوردن کمتر و با وعده‌های کوچک‌تر محدود کنید. - افزایش مصرف سبزیجات و حبوبات
– سبزیجاتی مانند کلم، اسفناج، نخود، لوبیا، عدس و نخود فرنگی منابع خوبی از پورین هستند اما اثر آن‌ها بر نقرس معمولاً ضعیف‌تر است. PubMed
– سبزیجات فیبردار کمک می‌کنند اسید اوریک راحت‌تر دفع شود. - انتخاب منابع پروتئینی گیاهی
– سویا، توفو، تمپه، نخود، لوبیاها و مغزها گزینه‌های عالی هستند.
– شیر گیاهی (مثل شیر سویا)، ماست گیاهی و پنیر گیاهی می‌تواند جایگزین پروتئین حیوانی شوند. - مصرف آب و مایعات کافی
– هیدراته ماندن (نوشیدن آب کافی) به دفع اسید اوریک کمک می‌کند و می‌تواند مخاطرات حملات نقرسی را کاهش دهد. - محدود کردن نوشیدنی‌های دارای فروکتوز و الکل
– نوشیدنی‌های شیرین (مثل نوشابه و آبمیوه‌های صنعتی) که فروکتوز بالایی دارند، باید محدود شوند.
– الکل نیز باید با احتیاط مصرف شود؛ مصرف زیاد الکل ریسک نقرس را بالا می‌برد. - فعالیت بدنی منظم و کنترل وزن
– حفظ وزن مناسب می‌تواند سطح اسید اوریک را کاهش دهد.
– ورزش منظم، علاوه بر اثر بر وزن، به بهبود عملکرد کلی سیستم متابولیکی بدن کمک می‌کند.
بخش پنجم: محدودیت‌ها و نکات مهم
- باید توجه داشت که رژیم غذایی تنها یکی از فاکتورهای مؤثر در نقرس است؛ ژنتیک، عملکرد کلیه، سن، داروها و سایر عوامل نیز نقش مهمی دارند.
- بعضی افراد ممکن است به دلایل طبی نتوانند رژیم را خیلی سریع تغییر دهند و باید تحت نظر پزشک یا متخصص تغذیه اقدام کنند، خصوصاً اگر دارو مصرف می‌کنند.
- ایجاد تغییر در رژیم غذایی باید تدریجی باشد تا هم بدن فرصت تطبیق پیدا کند و هم احتمال بازگشت یا رهاشدن آن بالا نرود.
نتیجه‌گیری
ارتباط بین مصرف گوشت (به‌ویژه گوشت قرمز و غذاهای دریایی غنی از پورین) و نقرس به‌خوبی در مطالعات علمی نشان داده شده است. پورین حیوانی می‌تواند سطح اسید اوریک را بالا ببرد و ریسک حملات نقرسی را به طور قابل توجهی افزایش دهد. از سوی دیگر، جایگزین‌های گیاهی برای تأمین پروتئین می‌توانند با اثر کمتر بر پورین مزمن، به کاهش ریسک نقرس و بهبود وضعیت سلامت کلی کمک کنند.
با کاهش مصرف گوشت و افزایش مصرف سبزیجات، حبوبات، سویا و سایر منابع گیاهی، افراد نه تنها می‌توانند سطح اسید اوریک خود را بهتر کنترل کنند، بلکه به سلامت قلب، کلیه‌ها و حتی محیط زیست نیز کمک می‌کنند. تنظیم رژیم غذایی همراه با سبک زندگی سالم (مانند مصرف آب کافی، فعالیت بدنی و کنترل وزن) می‌تواند یکی از ستون‌های مؤثر در پیشگیری و مدیریت نقرس باشد.
منابع
- Purine-rich foods intake and recurrent gout attacks. مطالعهٔ مورد–آزمایشی؛ یافته‌ها نشان می‌دهد که پورین منابع حیوانی به طور قابل توجهی ریسک نقرس را افزایش می‌دهد. PubMed+1
- Purine-rich foods, dairy and protein intake, and the risk of gout in men. مطالعهٔ پیگیری ۱۲ ساله روی مردان که ارتباط بین مصرف گوشت، غذاهای دریایی، لبنیات و نقرس را بررسی کرده است. PubMed
- Dietary factors and risk of gout and hyperuricemia: a meta-analysis and systematic review. متاآنالیز ۱۹ مطالعه که نشان‌دهنده‌ی افزایش ریسک نقرس با گوشت قرمز و اثر محافظتی لبنیات و برخی گیاهان است. PubMed
- Nutritional therapy of gout. بررسی نقش رژیم غذایی و سبک زندگی در مدیریت نقرس، از جمله کاهش مصرف گوشت، الکل، نوشیدنی‌های شیرین و تأکید بر گیاه‌خواری. PubMed
- Impact of lifestyle factors and dietary patterns on serum uric acid levels and disease activity in gout: a systematic review. بررسی سیستماتیک که به نقش فعالیت بدنی، رژیم گیاهی و مصرف پورین حیوانی در کنترل اسید اوریک می‌پردازد. BioMed Central
- Dietary Factors and Risk of Gout: A Two‑Sample Mendelian Randomization Study. مطالعه اخیر ژنتیکی که نشان می‌دهد ارتباط مصرف برخی غذاهای روزمره (مثل گوشت گوساله، مرغ، پنیر) با افزایش ریسک نقرس قابل توجه است. MDPI
- Asia Pacific Journal of Clinical Nutrition، متاآنالیز آسیایی بر روی ارتباط رژیم غذایی (گوشت، لبنیات، سبزیجات) با هیپر اوریسمی و نقرس. APJCN
- Cerrahpaşa Med J، مطالعه‌ای که نشان می‌دهد هر وعده اضافی گوشت در روز ریسک نقرس را افزایش می‌دهد. Cerrahpaşa Medical Journal
برای مطالعه بیشتر
https://cruelty.farm/
https://cruelty.farm/for-animals/
https://cruelty.farm/for-environment/
https://cruelty.farm/for-humans/
https://cruelty.farm/take-action-now/
https://www.linkedin.com/company/Vegland/
https://virgool.io/VegLand
https://huf.ac/
https://sabzito.com/
https://www.instagram.com/mehravamag/